Digibron.nl, Verzamelde gedichten van Jacqueline E. van der Waals (2024)

Geerten Gossaert die ons in zijn bundel 'Expeiimenten' (1911) een aantal karak tenstieke gedichten naliet, sprak zich eens heel lovend uit over de dichteies Jacqueline E van der Waals en vooral over het bovenstaande gedicht van haar Het was in 1958, vlak voor zijn dood ,,De enige en waarachtige dichteies die ik in mijn generatie heb gekend, dat was Jacqueline van der Waals" Haar gedicht 'Die mijns harten vrede zijt ' dat de sfeer ademt van de laatmiddeleeuwse mysticis Thomas a Kempes, beschouwde hij als een subliem veis Gossaeit „Dit is christelijke, puie poëzie m de puurste intentie alleen God, tegenovei de ziel' Zo prachtig vond hij het dat hij graag zijn hele werk wilde opgeven om dit zeit geschreven te hebben

Leven en werk Van deze bescheiden dichteres - zij leef

Van deze bescheiden dichteres - zij leef de van 1868 tot 1922 - verscheen onlangs een bundel met haar verzamelde gedichten Op vooiname wijze uitgege ven door De Groot Goudnaan te Kampen Henk van der Ent die wel meer over haar publiceerde (zo schreef hij in 1982 samen met J Kramer Vreugdenhil een boek over haar leven en werk) stelde deze bundel samen In deze uitgaaf zijn al haar ooit gepubliceerde gedichten sa mengebracht, alsmede een viertal waar van het manuscript later is opgespoord

In 1900 verscheen haar eerste bundel, eenvoudig getiteld 'Verzen'. Zij liet die verschijnen onder het pseudoniem U E V , een afkorting van 'Una ex vocibus' éen uit de stemmen Daarna volg den, nu ondei haai eigen naam 'Nieuwe Verzen'(192^) In I 939 stelde Roel Houwink de bekend geworden bloemlezing 'Gebroken kleuren' samen Ook heett ZIJ enkele liederen geschreven het bekende lied van Toplady Rock ot ages ' vertaalde zij tot het veelgezongen 'Vaste rots van mijn behoud", van haarzelf is het lied 'Wat de toekomst brengen moge'

Henk van der Ent nam een uitvoerig Vooiwoord in de verzarhelbundel op Daarin schetst hij m het kort haar leven en betekenis Ik ontleen eraan dat Jacqueline een dochter was van de grote natuurkundige en Nobelprijswinnaar J. D van der Waals Toen ze dertien jaar was, stierf haar moeder aan tuberculose De wijze waarop ze stierf, m de zeker heid des geloofs en in rustige overgave aan God, is Jacqueline haar hele leven bijgebleven In het leven van haar vader veioorzaakte het overlijden van zijn 34- jarige vrouw een levenslange wond Van der Ent citeert een ontroerend gedicht van Van der Waals waarin deze zijn pijn maar ook zijn hoop, verwoordde Ja cqueline groeide op m een eenvoudig milieu, maar wel was er aandacht voor literatuur en muziek Na haar opleiding werd ZIJ leraies geschiedenis - achtereenvolgens in Doorn, Bloemendaal en Amsterdam In 1921 werd ze ziek, ze leed aan maagkanker Een jaar later overleed ze Haai graf wordt inmiddels niet meei gevonden

Lyriek

Nog in 1976 schreef J de Gier dat de dichteies altijd een zwakke gezondheid heett gehad Deze gedachte heett heel lang geleetd Ze werd verooi zaakt dooi het beeld van haarzelf dat Jacqueline ons vooral in haar laatste bundel schonk Daarin verwerkte en beschreet ze 'het naderen van de dood'

Het zijn (wat men noemt) haar doodsgedichten Dezelfde neerlandicus (inmiddels dr J de Gier) schreef vorig jaar terecht dat we het veihaal van de zwakke gezondheid naar het rijk der fabelen moeten veiwijzen In werkelijkheid was de dichteres een vitale, sportieve viouw, dol op wandelen en bergbeklimmen, en heel aktief tot enige jaren vooi haar dood

Haar bundel 'Laatste verzen' heeft bij velen grote indruk gemaakt Misschien is het ook wel haar beste poëzie Zoals ge zegd verscheen die na haar steiven Het centrale thema is de confrontatie met en aanvaardig van het naderende einde

Vol plannen en idealen was zij nog, toen de avond van haar leven zo plotseling daalde

'De avond is gekomen I Het licht \\ et d weggenomen I Dat ovei de aaide lag I Reeds dinsteien de bomen I De a\ond is gekomen I En 't was nog klaie dag'

Maar zij wist ook van de overgave aan God, blijkens het nog steeds aangrijpende gedicht 'Annunciatie Enkele strofen daaruit

/ Maai met een glimlach spi ak ik snel en stil I K\\ aamt gij, o Dood int] van mijn plannen spreken"^ I Spi eek en vei kondig mij des Meesteis ud I Toen itondt gij op, toen gaaft gl] mi] het teeken, I Waai mede gij de uw en wi]d, o Dood

Ik deed u even latei uitgeleide / Ik zag u duistei in het avondrood I Veidwipien in de duisternis dei heide I En keelde huisnaaits langs het kiezelpad / Ik spiak met 'goede Dood', ik spiak niet 'booze I Maar 't dennenboschje geïnde, en de lOzen I En k had het le\en nooit zo liefgehad'

Haar laatste gedichten mogen dan haai beste geweest zijn, al in haar debuut tref fen we poëzie van hoge kwaliteit aan Het IS dan vooral natuurlyriek waaiin zij zich uit Bijvoorbeeld over 'Alpenbloe men'

'De lange stelen di oegen jiei de zware I Bloeinhoofdjes, die vol lusti ge gedachten / En onbewust van eigen schoonheid M ai en'

Heel bekend is ook haar 'Najaarslaan' 'Ik keek in de gouden heeilijkheid I Van eene najaai slaan / Het was of in goudene dem en wi]d / Zag openstaan l ( ) I Aan beide zijden stonden daai, / Schiagend de gangen, hoog en zwaar, I De zuilen opgebouwd I ( ) Ik spiak ,,Als bi] mijn aankomst wijd I Die pooi ten openstaan, I In u elk een gl ootc heei lijkheid / Zal ik dan bin nengaan I Indien van goud de gangen zijn, / Hoe gioot moet mijn vei langen zijn, I De zalen in te gaan''

Typering

Het IS duidelijk Jacqueline van der Waals was een schrijfster van eenvoudi ge, klankiijke, fijnge\ocligc impressies Die ontving ze in de natuur Maar vooial haar geestelijke antenne ving deze en andere indi ukken op en ze verwerkte ze op haar eigen subtiele wijze Zij had, om met dr E Hofman te spreken 'een fijn besnaard vermogen om de religieuze roerselen van haar zieleleven op te van gen en stiikt persoonlijk te verwoorden" De reden waarom zij de natuur bezingt, IS dat ZIJ daarin vaak een vertolking ziet van de geestelijke werkelijkheid Dooi al haar bundels heen, komen we daarvan treffende beelden tegen Zo beschiijft ze in 'De Herdersfluit' de herder die een halm 'besnoeide en besneed, / en maakte tot zijn dienst gereed' Ze zag hierin een beeld van haar eigen leven

'Zoo gaf ik gaaine wensch en wil l In s Heeien hand en hield inij stil I Zoo dan, als dooi een neten fluit, / Bij zwijgend eigen stemgeluid i Gods adem dooi inij henen blies, I Hoe gioote Minst bij kleeii \erlies''

De poëzie van Jacqueline van der Waals kenmerkt zich door een gave en ongekunstelde expressie ,,Zi] had in onze letterkunde een zuivere naam Zuivei moet men haar gedichten noemen al was de toon ook wat zwak, het bleef altijd zui vci Zij had een gevoelig en nuancerend talent het was of ze aquarellen schreef ' Deze woorden aan haar gewijd zijn van Martinus Nijhoff, in het land van onze schone letteren met de eerste de beste HIJ typeerde haar gedichten heel scherp „In zuiver water ziet men de bodem" Zij gaf op gave wijze uitmg aan haar emoties, zonder enige opsmuk Tot de allergrootste dichters die ons land voortbracht, behoort ze weliswaar niet Maar zelfs na de vele tientallen jaren die

Maar zelfs na de vele tientallen jaren die sindsdien vcrstieken zijn, ontroeren haar natuurpoëzie, haar klaaglyriek en haar religieuze gedichten nog Terecht mogen we ze rekenen tot de christelijke dicht kunst En hiermee ben ik weer terug bij de opmeikingen van Geeiten Gossaert waaiTnee ik dit artikel begon

Ik besluit met één van de gedichten die nu voor het eerst gebundeld zijn Eoolsche harp, als laatste opgenomen in deze verzamelbundel 'Dank dat ik mocht spieken I Eei het

'Dank dat ik mocht spieken I Eei het gioote zwijgen komt, / Eei mijn stem zal bleken, I En mijn wooid vei stomt Als de hand zal zinken I Die het speeltuig heeft gevoeid / Zal de haip nog klinken I Dooi de w ind bei oei d'-' Zal haai klank bewaien / Van mijn Ziel het kianke beekP I Of Hem openhalen. Hem, wiens stem de snaien / Aanioert en bespeelt'^

N.a.v. Jacqueline van der Waals, Verzamelde Gedichten. Verzameld en ingeleid door Henk van der Ent. 256 pag. Prijs ƒ 65,-

Middelhaims J M J Kieviet